سپیده صبح

1.اگر چه قرآن در شرایط تاریخی خود نازل شده است ؛ولی کتابی جاوید و جهانی است . وهرگز به آنچه مربوط به شرایط ویژه آنم زمان هست منحصر نمی باشد ؛یعنی باید معنای ایات را به شرایط زمانی ومکانی دیگر گسترش داد . گسترده بودن حکم ومقصود از آیه و محدود نکردن آن در یک چارچوب زمانی و مکانی خاص نزول قرآن امری روشن ومسلم است که خود قران و روایات اسلامی برآن دلالت دارند

2.آنچه متغیر میباشد حوادث روزگار است ؛ یعنی مفاهیم ومعانی مربوط به قرآن ثابت است , ولی مصداق  های آن تبدیل وتغییر میپذیرند  پس از انجاکه مصادیق مفاهیم ثابت دین بر حسب زمانها و مکان ها متغیرند بایستی آن مفاهیم ثابت را بر این مصادیق متغیر تطبیق داد  وچون وضع کننده قوانین الهی ؛آفریدگار جهان است و او به نیاز های بشر در هر عصری و هر مکانی احاطه کامل دارد و محدود به زمان ومکان نیست ؛ قوانین اسلامی را بر اساس اصول تغییر ناپذیر وثابت وضع نموده است و قواعد کلی را برای بشر بیان کرده است ؛ لگکن جزئیات احکام را که قابل استنتاج از آن اصول ثابت است و در موقعیت های مختلف متفاوت می باشد , مطرح نکرده است . از این رو نسبت به بسیاری از موضوعات ایه یا روایت نداریم , مانند مسائل مستحدثه بیمه , مجازات قاچاق , قانون چک , شبیه سازی و…. این ها از مسائلی هستند که بصورت جزئی در آیه یا روایتی از آنها بحث نشده است ؛ ولی امامان معصوم باب اجتهاد را برای ما باز گذاشته اندتا باتوجه به اصول  ثابتی که بیانگر تمام مسائل مورد نیاز بشر می باشند بتوانیم پاسخ گوی این فروع باشیم  برای مثال قرآن کریم فرموده ” ولا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل ” بقره آیه 188  یعنی نقل وانتقال ها(خرید وفروش ها)  نباید بیهوده صورت بگیرد یعنی اگر شما مال یا ثروتی مشروع بدست آوردید و خواستید آن را به دیگری منتقل کنید , این نقل وانتقال باید به صورتی باشد که از نظر اجتماعی شکل مفیدی داشته باشد  ویکی از نیاز های اصلی افراد جامعه را رفع کند .اکنون اگر کسی بخواهد با پولی که شرافتمندانه بدست آورده , کالایی بی مصرف وبی فایده بخرد ,معامله او از نظر قرآن باطل است اما اگر زمانی بیاید که بر اثر پیشرفت دانش می توان  از آنچه تاکنون فایده ای نداشته استفاده صحیح کرد در آن صورت معامله ای که تا دیروز حرام بوده به معامله صحیحی تبیل می شود . مثلا خرید وفروش خون را در گذشته حرام میدانستند ولی در این زمان که برای نجات مجروحان و بیماران مورد استفاده قرار میگیرد جایز میدانند . نظیر این مساله فراوان است که اینجا مجال بیان آن نیست .

در انطباق احکام کلی با مصادیق جدید , این اجتهاد است که نقش اصلی را دارست . وظیفه فقیه جامع الشرایط این است که بدون انحراف از اصول کلی مسائل جزئی و متغییر وتابع زمان را بررسی کند و براساس همان احکام  وچهار چوبها ی اصلی که وحی عرضه نموده است احکام مناسب را صادر کند.

3. وضع قوانین در اسلام بصورت قضایای حقیقیه است به این معنا که اسلام احکام را روی طبیعت اشیا برده و نظر به افراد آن ندارد مثلا حرمت را روی ظبیعت ربا برده است نه ربای خاصی  و به همین جهت همان طور که حرمت ربا ,ربای ساده در عصر نزول قرآن را دربر میگیرد ,شامل رباهای متداول در جامعه امروزی هم میشود ؛ولی آنچه مهم است این است که فقیه تشخیص دهد این نوع معامله در این عصر داخل در طبیعت ربا هست یا نه

بنا بر این قوانین واحکام کلی شریعت اسلام ثابت است و زمان ومکان آن ها را تغییر نمی دهد «حلال محمد حلال الی یوم القیامه و حرامه حرام الی یوم القیامه »کافی جلد 1ص58

فلسفه احکام تدوین سید هلی هاشمی نسلجی